ANAKARTLA İLGİLİ TERİMLER

ANAKART

Anakart bir bilgisayarın tüm parçalarını üzerinde barındıran ve bu parçalar arası iletişimini sağlayan bir devre kartıdır.
Anakart üzerindeki parçaların birbiriyle iletişim halinde olabilmeleri için harici işlemci (CPU) nin yanında bir de dahili yani modern anakartlar üzerinde standart olarak bulunan işlemciler vardır bu işlemcilere de “Chipset” adı verilir. Chipsetlere bilgisayarın ikinci işlemcisi de denilir çünkü bilgisayarın performansında en az Cpu’lar kadar etkilidirler.
Günümüzde anakart üreticileri (Asus,Intel,Gigabyte,MSI vs.) birbirleriyle kıyasıya bir rekabet içindedirler, ürettikleri anakartlarda aynı Chipsetleri kullansalar da kartlar üzerinde ki donanım ve araçlar ile birbirlerine üstünlük sağlama çabası içerisindedirler.

CHİPSET (YONGA SETİ)

Chipsetler bilgisayar içerisinde haberleşmeyi sağlar. Bileşenler üzerindeki haberleşme ne kadar hızlı gerçekleşirse bilgisayarın performansıda o derece artar. Bu nedenle chipsetlerin bilgisayar performansı üzerindeki etkisi oldukça fazladır. Günümüzde en çok kullanılan Chipsetler Intel firması tarafından üretilmektedir.Silicon Integrated Systems (SIS), Acer Labs Inc. (ALI), VIA gibi üretici firmaların da geliştirdiği popüler yonga setleri vardır.
Günümüzde en yaygın yonga seti İntel ve AMD tarafından üretilmektedir. Bu firmalar sadece kendi mikro işlemcilerine uygun yonga seti üretmektedirler.

Kuzey Köprüsü: RAM, mikro işlemci ve ekran kartı arasındaki veri iletişimini düzenler.

Güney Köprüsü: PIC veri yolları, portlar ve mikro işlemci arasındaki veri akışını düzenler.

İNTEL son zamanlarda (810 chipsetlerden sonra)kuzey köprüsüne MCH güney köprüsüne ICH adını vermiştir.

VeriYolu (Bus)

Anakart üzerindeki bileşenlerin birbirleriyle haberleşmesini sağlayan aygıtların chipsetler olduğunu söylemiştik veriyolu (Bus) ise chipsetlerin haberleşmeyi sağlarken kullandığı yolu teşkil eder yani veriyolları bileşenler arasındaki köprülerdir. Örnekle açıklamak gerekirse Chipsetleri sabit telefonlara, Veriyollarını ise telefon kablolarına benzetebiliriz. Nasıl ki telefon görüşmesi yaparken kablolar aracılığı ile iletişim kuruyorsak Chipsetler de Veriyolları aracılığı ile bileşenler arasındaki iletişimi sağlar.
Veri yolları Standart ve Adres olarak ikiye ayrılır.Standart veri yolları bilgisayarda yaptığımız işlemlerle ilgili verileri aktarırken, adres veriyolu verilerin nerelere gideceğini belirler. Bilgisayar üzerindeki her parçanın bir kapasitesi olduğu gibi veriyollarının da kapasitesi vardır ve bu kapasite veriyolunun bir seferde ne kadar veri aktarabileceğini belirler. Mesela 16 bit’lik veriyolu bir seferde 16 bit, 32 bitlik veriyolu bir seferde 32 bit veri akışı sağlar.Tahmin ettiğiniz gibi bu da bilgisayarın performansı açısından oldukça önemlidir. Yalnızca iki donanım aygıtını birbirine bağlayan veriyoluna “port” adı verilir.
Ana kart üzerindeki bileşenlerin birbirleriyle etkileşimde bulunmasını sağlarlar. Veri
yolları geliştirilme sırası ile ISA (Industry Standard Architecture), PCI (Peripheral
Componet Interconnect) , AGP (Advanced Graphics Port) ve PCIe (Peripheral Componet
Interconnect Express)’dir. Bu veri yolları, aynı zamanda bu yolları ile uyumlu çalışan ek
donanım kartlarına slotlar ile bağlanabilir. Böylece veri yolunu kullanarak ek donanım birimi
ile iletişim sağlanır.
Veri yolları ile sadece datalar taşınmaz. Bu yollar aynı zamanda kontrol sinyallerini ve
adres bilgilerini de taşır.Kontrol sinyalleri ile donanım birimlerinin çalışmaları
düzenlenirken adres bilgileri ile donanım biriminin kullandığı verilere ulaşım yolu
tanımlanmış olur.
ISA veri yolu kullanımı tamamen terkedilmiştir. Yeni üretilen ek donanım birimleri
PCI veri yolunu destekleyecek şekilde üretilmektedir.
Ekran kartları için kullanılan AGP veriyolu ise yerini daha hızlı veri akışı sağlayan PCIe veri yoluna bırakmaktadır.

PORTLAR, KONNEKTÖRLER 

PC ile çalışırken kasa kapalı olduğundan anakartı görmeyiz amaçeşitli aygıtları bağlamak için kasanın arkasında yer alan girişler(portlar) doğrudan anakarta bağlıdır. Eski anakartlarda AT form faktörükullanılırken bu portlar birer kablo aracılı ile anakart üzerindekikonnektörlere bağlanırdı; ama ATX form faktörü ile artık anakart ilebütünleşik. Yani anakartın bir kenarında bulunan bu portlar, tamkasanın arka kısmındaki boşluklara denk geliyor. Bu yüzden kasalar daanakart form faktörlerine uygun olarak üretiliyor.
Anakartınız ve kasanız ATX formundaysa (artık tüm yeni PC’lerdeöyle) kas nın arkasında tipik olarak bir klavye, bir fare portu, ikiUSB portu, iki seri pc (COM portu), bir paralel port (LPT Portu)göreceksiniz. Günümüzde klavye ve fare için artık PS/2 portu adıverilen küçül yuvarlak, 6 pinli portlar kullanılıyor. Aslında fare seriportu da bir adaptör yardımıyla kullanabilir (veya zaten seri kablolufareler vardır), ama kendine ait bir port olması daha iyidir. Seriportlara genelde harici modemler bağlanır ama seri port kullanan başkaaygıtlar da vardır (yedel leme cihazları, dijital kameralar gibi).Paralel porta ise yazıcı veya tarayıcı bağlanır. USB portlara neredeyseher tür hariç cihaz bağlanabilir. Ancak USB cihazla yeni yeniyaygınlaşmaktadır. USB’ni özelliği, seri ve paralel portlara göre çokdaha hızlı olması ve USB aygıtlar üzerindeki yeni USB portlarıaracılığı ile uc uca çok sayıda cihazın zincirleme bağlanabilmesidir.

Bunların dışında, anakart üzerine takılan (veya bütünleşik olan)grafik kartı, ses kartı, TV kartı, SCSI kartı gibi aygıtların portlarıda kasa arkasında yer alır.

Anakart üzerinde, kasa içinden ulaşılabilen portlar da bulunur.Bunlar genel olarak iki adet IDE portu, bir disket sürücü portu,anakart ile bütünleşikse SCSI portudur. Bu portlara takılan yassıkablolar aracılığı ile anakartımıza sabit disk, CD sürücü, CD yazıcı,disket sürücü gibi dahili cihazları bağlarız. Bir IDE portuna bağlıkabloya, üzerindeki iki konnektör aracılığıyla iki cihaz bağlanabilir.

Bunların dışında anakart üzerinde işlemciyi takmak için bir soketveya slot bulunur. Soket, yassı dikdörtgen şeklindeki işlemcilerüzerinde iki düzlem üzerinde (enine ve boyuna) uzanan iğnelerinoturduğu yuvaya verilen addır. Günümüz anakartlarında PGA370 tipinde370 iğneli Celeron işlemciler için PGA soketleri, AMD K6-2 ve K6-3işlemciler için AGP ve 100 MHz sistem veriyolu desteği bulunan Super 7soketleri, Cyrix (K6-2 ve eski Pen-tium MMX işlemciler için) 66 MHzdestekleyen Socket 7 tipi soketler bulunabilmektedir. Şu anda ise P4işlemcilerin pin sayılarına göre 423pin ve 478pin socket yapılarımevcuttur.

Slot ise, genişleme yuvalarına benzer, uzun ince dikdörtgenşeklindeki işlemci yuvalarına verilen isimdir. Pentium II, slot tipiCeleron ve Pentium III işlemciler için Slot 1, Xeon işlemciler içinSlot 2 adı verilen modelleri bulunur.

ÖNBELLEK

Bugün PC’lerde kullanılan tüm donanımlar 15 yıl öncesine göre çokdaha hızlı. Ama her bir donanım bileşeninin hızı eşit ölçüde artmadı.Örneğin işlemcilerdeki performans gelişimi, sabit disktekilerden katkat daha fazladır. Hani bir PC’nin gücü en zayıf halkası kadardırderler ya, işlemci ve bellek çok hızlı olsa da yavaş kalan bir sabitdisk ile bu performans artışını tam anlamı ile yaşamanız mümkündeğildir. İşlemci boş boş oturup kendisine bilgi gelmesini bekler.Tabii bunu önlemek için bazı ara çözümler geliştirildi. Örneğin yakınzamanda kullanılan bilgileri sabit diskten önbellek (cache) adı verilenbir birime aktarılması, işlemcinin ihtiyaç duyduğunda sık kullanılanbilgileri bu önbellek alanından alması.İşte önbelleklemenin esasıbudur. Bir PC’de çeşitli bellek kademeleri vardır: birincil önbellek(L1 cache); ikincil önbellek (L2 cache); sistem belleği (RAM) ve sabitdisk veya CD-ROM. Diyelim ki işlemci bir bilgiye ihtiyaç duyuyor. Öncegider, en hızlı bellek türü olan L1 önbelleğe bakar. Bilgi orada varsagecikme olmaksızın bu bilgileri alır ve işler. L1 önbellekte yoksaL2′ye bakar ve buradaysa nispeten küçük bir gecikme ile bilgileri alır.Orada da yoksa önbelleğe göre daha yavaş kalan sistem belleğine, yineyoksa en yavaşları olan sabit diske veya CD-ROM vb. bilginin geldiğicihazlara bakar.

L1 önbellek en hızlısıdır ve günümüz PC’lerinde doğrudan işlemciüzerindeyer alır. Bu önbellek genelde küçüktür (genelde 64K’ya kadar;Pentium III, Pentium II ve Celeron işlemcilerde 32K; AMD K6-2 ve K6-3işlemcilerde 64K). L2 önbellek biraz daha yavaş ama biraz daha büyükolabilir. Pentium II ve III’lerde boyutu 512K’dır ve işlemci ileişlemci hızının yarı hızında haberleşir. İlk Celeron’larda yoktur;günümüz Celeron’larında boyutu 128K’dır ve işlemciyle aynı hızdahaberleşir. AMD K6-2′lerde işlemci üzerinde değil, anakart üzerindekibir yuvada 2GB’a kadar L2 önbellek bulunabilir ve veriyolu hızında (66veya 100 MHz) haberleşir. AMD K6-3′de 256K önbellek bulunur ve işlemciile aynı hızda haberleşir. AMD K6-3 L1 ve L2 önbelleği üzerindebulundurduğu, aynı zamanda kullanıldıkları anakartlarda da sistemveriyolu hızında çalışan bir önbellek daha bulunduğu için 3. seviye(L3) önbelleği literatüre sokmuştur.

IRQ (KESME)

(Inrerrupt Request) Bir süre PC kullanan herkes şu ünlü “IRQçakışması” tabirini duyar. Peki nedir bu IRQ? Türkçesi “kesme”; yaniişlemci bir işle meşgulken, bilgisayarın bir yerinden başka birdonanımdan işlemciye şöyle bir emir geliyor: “Benimle de ilgilen!” Yaniişlemcinin işini böler. Tabii işlemci aynı anda çok sayıda işi birdenyapabilir: Klavye ve fare kullanırken bir yandan ekrana gönderilenverileri işler, sabit diskten okuma yapar, modemin indirdiği dosyalarabakar vs. Ama işlemciye işini görmesi için ihtiyaç duyan bir aygıtınona sinyal gönderebilmesi için özel bir hatta ihtiyacı vardır. İştebuna IRQ hattı adı verilir. PC’mizde 0′dan 15′e kadar numaralanan 16IRQ hattı vardır. Bunlar şu aygıtlar için kullanılabilir (”default”,yani pik aygıtın yanı sıra bu IRQ’yu kullanabilecek diğer aygıtlarparantez içinde verilmiştir)

IRQ 0: Sistem saati.

IRQ 1: Klavye

IRQ 2: Programlanabilir IRQ (Modemler, COM3 ve COM 4 portları)

IRQ 3: COM 2 portu (modemler, COM 4, ses ve ağ kartlan, teyp yedekleme birimlerini hızlandıran kartlar)

IRO 4: COM 1 portu (modemler, COM 4, ses ve ağ kartlan, teyp yedekleme birirnlerini hızlandıran kartlar)

IRQ 5: Ses kartı (LPT2, LPT3 - yani ikinci ve üçüncü paralel portlar -COM 3, COM 4, modemler, ağ kartlan, MPEG kartları, teyp yedeklemebirimlerini hızlandıran kartlar)

IRQ 6: Disket sürücü denetleyicisi (teyp yedekleme birimlerini hızlandıran kartlar)

IRQ 7: LPT1, yani ilk paralel port (LPT2, COM 3, COM 4, modemler, ağkartları, ses kartlan, teyp yedekleme birimlerini hızlandıran kartları

IRQ 8: Gerçek zamanlı saat.

IRQ 9: (Ağ kartları, ses kartları,SCSI kartları, PCI aygıtlar, yeniden yönlendirilen IRQ2 aygıfları)

IRQ 10: (Ağ kartları, ses kartları, SCSI kartları, PCI aygıtlar, ikinci ve dördüncü IDE kanalları)

IRQ 11: (Görüntü kartları, ağ kartları, ses kartları, SCSI kartları, PCI aygıtlar, üçüncü ve dördüncü IDE kanalları)

IRQ 12: PS/2 fare (Görüntü kartları, ağ kartları, ses kartları, SCSI kartları, PCI aygıtlar, üçüncü IDE kanalı)

IRQ 13: FPU, yani matematik işlemci.

IRQ 14: Birinci IDE kanalı (SCSI kartlar)

IRQ 15: İkinci IDE kanalı (Ağ ve SCSI kartlar)

Normalde bir IRQ’yu bir aygıtın kullanması gerekir; aksi haldeişlemci şaşırır, yanlış aygıta yanlış zamanda cevap verebilir. iştebuna IRQ çakışması denir. Bazen Windows Aygıt Yöneticisi bölü-mündendonanım aygıtlarının kaynak değerlerini değiştirerek, bazen kartınyerini değiştirerek bu sorun çözülebilir (tüm genişleme yuvalarıdoluysa bazen de çözülemeyebilir). Aslında PCI Steering adı verilen biryolla bir IRQ’nun iki PCI aygıt tarafından kullanılması mümkündür. Amabunun için aygıtın ve sürücülerinin bu işlemi desteklemesi gerekir. Bukonunun detaylarına da Windows ile ilgili bölümümüzde değineceğiz.

DMA Kanalları

Doğrudan bellek erişim (Direct Memory Access) kanalları sistemiçinde çoğu aygıtın doğrudan bellek ile veri alış verişi içinkullandığı yollardır. IRQ’lar kadar “ünlü” değillerdir, çünkü sayılarıdaha azdırve daha az sayıda donanımda kullanılırlar. Bu yüzden de dahaaz soruna yol açarlar. Bildiğiniz gibi işlemci PC’nin beynidir. EskiPC’lerde işlemci neredeyse her şeyi üstlenirdi; tabii, tüm donanımaygıtlarına veri göndermek ve onlardan veri almak işini de. Ancak bupek verimli olmazdı; işlemci veri transferi ile ilgilenmekten başkaişlemleri doğru dürüst yerine getiremezdi. DMA sayesinde bazı aygıtlarkendi aralarında veri transferi yapıp bu yükü işlemcinin üzerindenaldılar. DMA kanalları normalde yonga setinin bir bölümünü oluşturur.Bir PC’de 8 DMA kanalı bulunur ve 0′dan 7′ye kadar numaralandırılır.DMA’lar genelde ses kartları, disket sürücüler, teyp yedeklemebirimleri, yazıcı portu (LPT1), ağ ve SCSI kartları, ses özelliği olanmodemler tarafından kullanılırlar.

BIOS

BIOS’un açılımı Temel Giriş Çıkış Sistemi’dir (Basic Input/OutputSystem). PC’deki en temel seviye yazılımdır; donanım ile (özellikle deişlemci ve yongasetiyle) işletim sistemi arasında bir arayüz görevigörür. BIOS sistem donanıma erişimi ve üzerinde uygulamalarınızıçalıştırdığınız ileri düzey işletim sistemlerinin (Windows, Linux vs.)yaratılmasını sağlar. BIOS aynı amanda PC’nin donanım ayarlarınıkontrol eder; PC’nin düğmesine bastığınızda boot etmesinden ve diğersistem işlevlerinden sorumludur. BlOS da bir yazılımdır dedik; buyazılım anakart üzerindeki BIOS yongası üzerinde tutulur. Eskiden BIOSbir ROM (Read Only Memory) idi. Yani sadece okunabiliyordu, üzerineyazılamıyordu. Daha sonra eklenen yeni donanımlara göre BlOS’tagüncelleme yapılmasının gerekmesi üzerine Flash BIOS adı verilenyazılabilir/güncellenebilir BIOS yongaları kullanılmaya başladı.Böylece kullanıcılar daha güncel bir BIOS sürümünü anakart üreticisininWeb sitesinden indirerek yükleyebilirler.